پوسیدگی دندان یک بیماری محسوب می‌شود ولی از آن دسته بیماری‌هایی است که به سادگی میتوان هم آن را پیش‌بینی کرد و هم از آن پیشگیری به عمل آورد. پوسیدگی دندان به سوراخ‌ها و بافت‌های تخریب شد در دندان گفته می‌شود. خرابیهای دندان باید هر چه زودتر درمان شوند و در صورت پیشرفت دندان نیاز به ترمیم پیدا می کنند.
پوسیدگی ریز دندان چیست؟
دهان به طور کلی محیطی اسیدی دارد و دندان‌ها به این صورت همیشه در یک محیط اسیدی قرار دارند. این محیط اسیدی برای دندان‌ها خوب نیست و به آن آسیب می‌رساند. هر چند که این آسیب ها به طور دائم ترمیم می شود. یکی از اهداف مسواک زدن و شست و شوی مرتب دهان هم همین است. معمولاً خمیر دندان‌ها مواد معدنی لازم برای دندان را هم در خود دارند که به ترمیم سریع تر کمک می کند.
اگر فرآیند از بین رفتن مواد معدنی (معدنی زدایی) در سطح دندان در محیط اسیدی، با شدت زیادی اتفاق افتد، نتیجه آن خرابی ریز دندان خواهد بود. بنابراین وقتی وجود پوسیدگی ریز تشخیص داده می شود بهترین کار این است که مواد معدنی از دست رفته تجدید شوند (معدنی سازی). باید دید که آیا این پوسیدگی محدود می‌شود یا این که چاره‌ای جز پر کردن وجود نخواهد داشت. دندانپزشک با بررسی شرایط دندان می‌تواند تشخیص دهد آیا راهکار‌های محافظه کارانه برای درمان فایده دارد یا خیر.
درمان پوسیدگی دندان
هدف نهایی این است که یک تعادل معقول بین ترمیم و پیش گیری ایجاد شود. اگر بیش از حد محافظه کارانه عمل شود، دندانپزشک باید تمام مواردی که مشکوک هستند را درمان کند. مواردی که ممکن است اصلاً هیچ وقت مشکل ساز نمی‌شدند! از طرف دیگر اگر دندانپزشک بیش از حد پیشگیرانه عمل کند، برخی مشکلات کوچک که با یک درمان ساده قابل حل بودند، به مشکلات اساسی و بزرگ تبدیل می‌شوند.
یکی از اشتباهات رایج مردم در مورد دندان درد همین است. مردم معمولاً به مشکلات دندانشان اهمیت نمی‌دهند چون که معیارشان برای مراجعه به دندانپزشک درد است. وقتی دندان درد می‌گیرد، در بیشتر مواقع کار از کار گذشته است و روش‌هایی مثل عصب کشی، روکش یا تخلیه دندان لازم است.
در مورد درمان خرابیهای ریز روش‌ها متفاوت است. برخی از دندانپزشکان پر کردن دندان را ضروری می‌دانند. دندانپزشک بر اساس بررسی وضعیت سلامت دندان، رژیم غذایی، سوابق خرابیهایی قبلی دندان و … نهایتاً روش مورد نظرش را انتخاب می‌کند.
صرف نظر از اینکه دندانپزشک چه روشی را انتخاب می کند، بررسی مرتب وضعیت دندان و پوسیدگی خیلی مهم است که به جلوگیری از پیشرفت آن کمک می‌کند. یک پوسیدگی کوچک در دندان ممکن است یک سال بعد آن قدر پیشرفت کند که نیاز به عصب کشی (یا همان عمل کانال ریشه دندان) داشته باشد.
هر چه پوسیدگی بیشتر پیشرفت کند، بافت‌های بیشتری هم درگیر شده و از بین می‌روند. به علاوه دندانی که دچار پوسیدگی شده است بیشتر در معرض ترک خوردگی و شکستی هم قرار می‌گیرد. به همین دلیل است که رعایت تعادل میان محافظه کاری (ترمیم تمامی موارد مشکوک) و پیش گیرانه (حداقل دستکاری دندان) اهمیت زیادی دارد. گاهی اوقات پر کردن بخشی از دندان خیلی بهتر از از دست دادن آن یا عصب کشی و روکش و … است.
پوسیدگی دندان چطور به وجود می آید؟
دو عامل اصلی هستند که باعث ایجاد پوسیدگی در دهان می‌شوند. اول باکتری‌هایی که در محیط دندان قرار دارند و دوم رژیم غذایی پر از قند و چربی و نشاسته. بیشتر از 500 نوع باکتری در دهان وجود دارد که مرتباً فعالیت می‌کنند. این باکتری‌ها با غذا و بزاق دهان همراه شده و ماده‌ای به نام پلاک را تشکیل می‌دهند. این ماده برای دندان‌ها مضر است. غذاهایی که حاوی نشاسته و شکر زیاد هستند به تشکیل و ضخیم‌تر شدن این پلاک‌ها کمک می کنند. زمانی که پلاک به مدت چند روز روی دندان باقی بماند، سفت و سخت می‌شود و تبدیل به رسوب می‌شود. باکتری‌هایی که در پلاک وجود دارند به کار خود ادامه داده و در نهایت پوسیدگی به وجود می‌آورند.
بخش‌هایی از دندان که در آن‌ها پلاک راحت تر می تواند تشکیل شود، بیشتر در معرض پوسیدگی قرار دارند. معمولاً فرو رفتگی‌ها و درز‌ها و شکاف‌های روی دندان‌ها بهترین محل برای جمع شدن پلاک است. به علاوه فاصله بین دندان‌ها و فاصله بین لثه و دندان هم محیط خوبی برای فعالیت باکتری هاست. ایجاد پلاک به معنی فعالیت باکتری‌هاست و باکتری‌ها هم با فعالیت خود باعث تولید اسید می‌شوند که نتیجه آن تخریب سطح دندان است. خرابی همیشه از سطح دندان شروع شده و بعد عمیق‌تر می‌شود. معمولاً تا قبل از این که پوسیدگی به بخش داخلی دندان که عاج یا دنتین نام دارد نرسد، فرد علائم و نشان‌های خرابی را تجربه نمی کند.
عوامل مؤثر بر پوسیدگی دندان
بزاق دهان در حالت معمول از ایجاد پلاک و چسبیدن آن به دندان جلوگیری می‌کند. در واقع بزاق دهان غذاها را حل و هضم می‌کند و از روی دندان‌ها می‌شوید. وقتی بزاق دهان کم باشد یا دهان خشک باشد، دندان‌ها در معرض بزاق کافی قرار نمی‌گیرند و در نتیجه احتمال تشکیل پلاک چند برابر می‌شود. بنابراین برخی بیماران که مشکل خشکی دهان دارند باید بیشتر مراقب دندان هایشان باشند.
علاوه بر این عوامل ژنتیکی هم بر پوسیدگی دندان اثر می‌گذارند:
• مثلاً اندازه و شکل دندان‌ها در احتمال خرابی آن‌ها مؤثر است. هر چه دندان‌ها فرو رفتگی‌های عمیق‌تری داشته باشند بیشتر در معرض پوسیدگی قرار می‌گیرند. • ضخامت لایه مینا هم در خرابی اثر دارد. مینا لایه اصلی محافظ دندان است. هر چه این لایه ضخیم‌تر باشد رسیدن پوسیدگی به بخش داخلی دندان بیشتر طول می‌کشد. • موقعیت دندان‌ها و حالت قرار گیری آن‌ها یکی دیگر از عوامل مؤثر در پوسیدگی دندان است. انحراف دندان و بیرون زدگی (روی هم قرار گرفتن) فضای بیشتری برای تجمع پلاک‌ها ایجاد می کند. علاوه بر این که دسترسی به این بخش‌ها و تمیز کردن آن ها هم سخت‌تر است. برای رفع این مشکل معمولاً از ارتودونسی استفاده می‌شود. • زمان افتادن دندان‌های شیری و جایگزین شدن آن با دندان های دائمی (دندان زودرس) هم جزو مسائلی است که بر روی خرابی آن ها اثر دارد. هر چه دندان های دائمی زودتر جایگزین دندان های شیری شوند، احتمال خرابی آن ها هم بیشتر می شود چرا که در آن زمان احتمالاً هنوز بهداشت و پاکیزگی دهان و دندان به خوبی انجام نمی شود.
علائم پوسیدگی دندان چیست؟
زمانی که پوسیدگی به داخل دندان نفوذ می کند، دندان حساس می شود و نسبت به شیرینی، سرما و گرما واکنش نشان می دهد. ولی همه پوسیدگی ها باعث دندان درد نمی شوند. اگر خرابی کم باشد یا به کندی پیشرفت کند، احتمالاً علائم مشخصی از خودش بروز نمی دهد و فقط دندانپزشک می تواند آن را تشخیص دهد.
پوسیدگی در دندان های جلویی معمولاً به راحتی قابل تشخیص است. مثلاً ممکن است لکه های سیاه یا قهوه ای بر روی دندان مشاهده کنید. به طور کلی می توان گفت که لکه های قهوه ای روشن برای خرابی هایی در حال پیشرفت است و لکه های قهوه ای تیره رنگ مربوط به پوسیدگی هایی است که رشدشان کم است. اگر بخش بزرگی از دندان دچار خرابی شود، احتمال آن بخش کنده شده و به صورت یک حفره مشخص می شود.
تشخیص خرابی دندان
تشخیص پوسیدگی دندان توسط پزشک معمولاً توسط یک وسیله تیز انجام می شود که بافت و ساختار دندان را امتحان می کند. اگر خرابی بین دندان ها باشد، در عکس برداری اشعه ایکس مشخص می شود. انجام چکاپ دوره ای توصیه می شود تا به این صوت کوچک ترین مقادیر خرابی هم زود تشخیص داده شده و از پیشرفت آن ها جلوگیری شود.
روش های برطرف کردن پوسیدگی دندان
سه اقدام کلی برای درمان خرابی دندان می توان انجام داد. اول پیش گیری از بروز پوسیدگی، دوم تجدید مواد معدنی یا مینرالیزه کردن (remineralization) و سوم بازسازی و ترمیم.
بهترین روش مطمئناً پیش گیری از بروز خرابی یا پیشرفت آن است. از آن جا که نمی توانیم باکتری هایی که در دهان قرار دارند را از بین ببریم، باید مقدار خوراکی های شیرین و نشاسته ای که مصرف می کنیم را کاهش دهیم. یعنی باید رژیم غذایی را تغییر دهیم. رژیم غذایی مناسب باید از کودکی شروع و حفظ شود. نوشیدنی های شیرین و آب میوه ها به خصوص برای دندان ها بسیار مضر هستند.
از طرف دیگر باید بهداشت دهان همیشه رعایت شود. مسواک زدن دندان ها به از بین بردن پلاک ها کمک زیادی می کند. مراجعه دوره ای به پزشک هم اقدام دیگری است که باید انجام داد تا از حفظ سلامت دندان ها مطمئن شد.
در روش دوم یعنی مینرالیزه کردن، پوسیدگی با انجام فرآیند برعکس درمان می شوند. یعنی موادی که حاوی فلوراید و کلسیم هستند به دندان اضافه می شود. در این فرآیند مواد معدنی تشکیل دهنده دندان که در فرآیند پوسیدگی از آن جدا شده اند دوباره بر روی سطح دندان رسوب داده می شوند. فلوراید باعث سخت تر شدن لایه مینا می شود و در نتیجه خرابی سخت تر در آن پیشرفت می کند. خمیر دندان های مختلفی هستند که حاوی فلوراید هستند و میتوان از آن ها استفاده کرد.
مکمل های فلوراید و وارنیش ها هم برای این کار مفید هستند. فقط میزان فلوراید باید تحت کنترل باشد چرا که سطح بالای فلوراید باعث مسمومیت می شود.
روش ترمیم دندان معمولاً زمانی استفاده می شود که مقدار پوسیدگی زیاد باشد و نتوان از طریق تجدید مواد معدنی برای آن استفاده کرد. اگر پوسیدگی کوچک باشد با پر کردن می توان آن را درمان کرد. ولی اگر بخش بزرگی از دندان دچار پوسیدگی شده باشد، احتمالاً استفاده از روکش لازم می شود. اگر خرابی به بخش مرکزی دندان رسیده باشد لازم است عصب کشی انجام شود. اگر هم بخش زیادی از دندان درگیر پوسیدگی شده باشد، احتمالاً دندانپزشک دندان را می کشد.
تغییرات هورمونی و پوسیدگی دندان
تغییرات هورمونی یکی از عواملی است که می تواند باعث پوسیدگی دندان شود.
زنان در طول دوران بارداری دچار تغییرات هورمونی زیادی می شوند و در معرض پوسیدگی دندان قرار می گیرند. در نتیجه رعایت بهداشت دهان و دندان و چکاپ های دوره ای در این دوره بسیار مهم است. به خصوص اینکه به طور کلی توصیه می شود زنان در طول دوران بارداری تحت درمان های دندانپزشکی قرار نگیرند مگر اینکه مجبور باشند. مشکلات دندان و پوسیدگی هایی درمان نشده برای مادران می تواند عواقب ناخوشایندی داشته باشد.
تخمین میزان سلامت دندان
روش هایی برای تخمین وضعیت احتمال پوسیدگی دندان وجود دارد که با توجه به آن نوع درمان مورد نیاز تشخیص داده می شود. برای این کار از تصویر برداری اشعه ایکس استفاده می شود و همچنین از باکتری هایی که در دهان وجود دارند نمونه برداری می شود. به علاوه سوابق دندانپزشکی هم مورد بررسی قرار می گیرد و در نهایت با توجه به عادت غذایی، وضعیت بهداشت دهان و دندان، بیماری ها، میزان بزاق دهان و دارو هایی که بیمار مصرف می کند، در مورد اقدامات مورد نیاز تصمیم گیری می شود.
پیش بینی و پیش گیری از پوسیدگی دندان
شما خیلی ساده با تغییر رژیم غذایی و بالا بردن سطح بهداشت و نگهداری از دندان ها، تا حد زیادی می توانید از ایجاد پوسیدگی در دندان جلوگیری کنید.
چکاپ های دوره ای یکی از مؤثر ترین راه های جلوگیری از پوسیدگی دندان است. پزشک کاملاً دندان ها را بررسی می کند و اگر تشخیص دهد دندانی دچار پوسیدگی شده است، آن را ترمیم می کند. به علاوه شما با مراجعه به یک دندان پزشک می توانید پیش بینی کلی از وضعیت دندان هایتان داشته باشید اگر دندانپزشک متوجه شود خطر پوسیدگی یک دندان زیاد است، احتمالاً خمیر دندان های مخصوص و وارنیش فلوراید برای محافظت از دندان و ترمیم آسیب تجویز می کند.
با انجام این اقدامات که بعد از یک پیش بینی انجام می شوند، از ایجاد پوسیدگی مجدد یا افزایش آن جلوگیری می شود. و این یعنی پیش گیری از پوسیدگی دندان.در نتیجه مراجعه دوره ای به دندانپزشک و رعایت بهداشت و مراقبت از دندان ها و دهان هم شما را از مشکلات محتمل دندان هایتان آگاه می کند و هم جلوی بروز آن ها را می گیرد.
